ÇİĞDEM

Iridaceae, crocus

Çiğdemler; Magnoliophyta Bölümü, Liliopside S ınıfı, Liliidae Alt sınıfı, Liliales Takımı, Iridaceae Familyasından olup Crocus cinsi bitkilerdir.

***

Irıdaceae familyasının özellikleri 

Bu familyanın bütün türleri otsu, çok yıllık, yaprak ve çiçekleri mevsimliktir. Iridaceae familyasının üyeleri; rizomlu, kormlu veya bulbludur. Yapraklar genellikle tabanda ve çok sayıda, linear veya ensiform, paralel damarlıdır. Çiçek, rasemus veya panikula çiçek durumunda, nadiren tek, hermafroditdir. Periant iki sıralı, iç ve dış segmentleri benzer veya belirgin biçimde farklı, zigomorf (bilateral simetrili) veya aktinomorf simetrilidir. 3 stamenli, pistil 1, dış periant segmentleri oppozittir. Ovaryum alt durumlu, sinkarp, 3 lokuluslu ve karpelli, Plasentasyon eksensel veya nadiren 1 lokuluslu durumda parietal, ovuller az veya çok sayıda, anatroptur. Stilus 3 loplu, kolları bütün, dallanmış veya petaloid (taç yapraksı) biçimdedir. Meyve lokulusit kapsül tipindedir. Tohumlar küreselden elipsoide kadar veya armut şeklinde, köşeliden yassılaşmış hale kadar değişik biçimde, kanatlı veya kanatsız haldedir. 

Familyanın dünya üzerinde 70 kadar cinsi ve 1800 kadar türü bulunmaktadır. Bunlardan Flora of Turkey'e göre 6 cins 86 türü Türkiye'de yayılış göstermektedir. 

En fazla türe sahip olan başlıca cinsler: Iris (300 spp.), Gladiolus (180–300 spp.), Moraea (100–111 spp.) ve Sisyrinchium cinsleridir.

Crocus cinsinin botanik özellikleri 

Crocus başta Akdeniz olmak üzere, dünyada yaklaşık 85 türle temsil edilmektedir. Türkiye'de ise 72 takson içermektedir. Bu taksonlardan 40'ı Türkiye için endemik olup endemizm oranı % 63'tür. lridaceae familyasında yer alan çiğdem türleri çok yıllık, otsu, kormlu (soğansı gövde) bitkilerdir. Üst üste bulunan ve biri küçük diğeri büyük olmak üzere iki kormu vardır. Kormlar oldukça değişik şekil ve boyutlara sahip olmakla beraber genelde elipsoid, basık küresel veya yumurtamsı şekildedir. Kormun tabanında dişli ve ya dişsiz halka şeklinde yüzükler bazı türlerde mevcuttur. Yine bazı türlerde korm tabanından itibaren yükselen kahverengi renkli bir boyun bulunur. Kormların üzeri korm tunikleriyle örtülüdür. Kormun etrafında ağımsı, ipliksi, zarımsı veya derimsi olabilen ve kormu dış etkilerden koruyan tunika denilen örtü mevcuttur. Havada gelişen sürgünler kın teşkileder. Yaprakları saran bu kın (katafil) ince, zarımsı yeşilimsi, beyazımsı veya açık kahverengi renklerdedir. Sayıları 3 ile 5 arasında değişmektedir. Korm tabanından çıkan yapraklar ya çiçeklerle beraber (synanthous) ya da çiçekler kaybolduktan sonra (hysteranthous) ortaya çıkar. Genellikle, ilkbaharda çiçek açanların yaprakları, çiçeklerle birlikte, sonbaharda çiçek açanların ise çiçeklenmeden sonra görülür. Yaprakların üst yüzünde ortada beyaz çizgili düz veya bazen kanalcıklı orta damar, alt yüzünde ise damarın her iki tarafında derin iki oluk bulunur. Çiçekler sonbahar aylarında (Eylül, Aralık) ya da ilkbaharın başlangıcında açarlar (Şubat- Nisan). Çiçekler sonbaharda veya ilkbaharda kısa bir toprakaltı sap ucunda, tek veya çok sayıda bulunurlar. Kormun hemen üzerinde yok denecek kadar kısa olan bir sapa, bazal spata (profil) denilen yapı bağlanır. Aynı zamanda her bir saptan bir çiçek çıkar. Sap hiçbir zaman dallanmaz. Yine sapın hemen altında brakte ve brakteol bağlanmıştır. Brakte ve brakteol zarımsı, beyazımsı veya krem renginde olup birbirlerine çok benzemekle birlikte brakte, brakteole nazaran daha geniş yapılıdır. Bazal spata, brakte ve brakteol yapıları bazen bulunmayabilir.

C. abantensis T. Baytop & Mathew  

Türkiye’deki Yayılışı: Bolu.